Από παρουσίαση αφιέρωμα του
για τον Αντρέα Ζαπατίνα
υπεύθυνο σήμερα του σχεδιαστικού τμήματος της SUBARU,
και επι σειρά δεκαετιών υπεύθυνο σχεδιαστικού τμήματος της ALFA ROMEO
Όταν μια εταιρεία με τη σχεδιαστική παράδοση της Alfa Romeo εμπιστεύεται την ηγεσία του Centro Stile -του σχεδιαστικού της τμήματος- σε έναν Ελληνα σχεδιαστή, τότε σίγουρα ο άνθρωπος αυτός πρέπει να διαθέτει ένα ιδιαίτερο ταλέντο. Μετά τις σπουδές του στον τομέα του βιομηχανικού σχεδιασμού αυτοκινήτων, στις ΗΠΑ ο κ. Ζαπατίνας αναλαμβάνει επικεφαλής εξωτερικών σχεδιασμών στο Centro Stile της Fiat υπογράφοντας την εξωτερική γραμμή της Barchetta, ενώ συμμετέχει στην "επινόηση" του Fiat Coupe. Η πρώτη επαφή με την Alfa Romeo πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια σχεδιασμού της Alfa 145 αλλά, λίγο αργότερα, "μεταγράφεται" στην BMW έως τον Οκτώβριο του 1998, όταν ανακοινώνεται η πρόσληψή του στην κορυφαία σχεδιαστική θέση της Alfa Romeo. Από τις 2 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους ο ηλικίας 43 ετών, σήμερα, συμπατριώτης μας προσφέρει τη δημιουργική του έμπνευση στην ιταλική εταιρεία, καθοδηγώντας εκείνους που από το 1993 έως τώρα σχεδίασαν μοντέλα όπως οι 145 και 146, οι Spider και Gtv, η Alfa 156 -αυτοκίνητο της χρονιάς 1998-, η Alfa 166 και βέβαια, η επερχόμενη Alfa Romeo 147.
θα δούμε μια παλιά του συνέντευξη που δόθηκε επ' ευκαιρία της παρουσίασης της 147
Θα ήθελα κατ' αρχάς να ρωτήσω πώς εξελίχθηκε η καριέρα σας έως σήμερα.
Σπούδασα design στην Αμερική, στην Pasadena και μετά άρχισα την καριέρα μου ουσιαστικά στη Fiat, στα τέλη της δεκαετίας του 80. Ημουν πολύ τυχερός διότι εκείνη την εποχή ασχολήθηκαν πολύ με νέα μοντέλα. Ετυχα σε μια μεταβατική περίοδο και σιγά σιγά αρχίσαμε με την 145 και συνεχίσαμε με το Coupe, την Barchetta και τα Βravo και Μarea. Ηταν μια πολύ σημαντική εμπειρία διότι συμμετείχα σε εκείνη τη μικρή ομάδα των ανθρώπων που σχεδίαζε αυτά τα αυτοκίνητα, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Πολλές φορές μπορεί να μη βιώνεις μια τέτοια κατάσταση. Ημουν τυχερός από αυτή την άποψη. Μετά δέχτηκα μια πρόταση να εργαστώ στην BMW, στο Μόναχο, όπου έμεινα περίπου 4½ χρόνια, και αυτό αποδείχθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα εξέλιξη για την καριέρα μου. Γνώρισα παράλληλα και τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν και παράγουν αυτοκίνητα στη Γερμανία. Υστερα από 4½ χρόνια, μου προσφέρθηκε η δυνατότητα να διευθύνω το Centro Stile της Alfa Romeo. Bέβαια, όταν σου προσφέρεται μια τέτοια ευκαιρία δεν το σκέφτεσαι και πάρα πολύ... Κάνεις ότι το σκέφτεσαι, αλλά το έχεις ήδη αποφασίσει...
Το όνειρό σας έγινε πραγματικότητα ;
Πράγματι, το όνειρο γίνεται πραγματικότητα και, έτσι, γύρισα πίσω στην Ιταλία, όπου βρίσκομαι εδώ και 1½ χρόνο.
Τελικά σας επέλεξε η Alfa Romeo ή εσείς την επιλέξατε; Νομίζω ότι την ίδια χρονική περίοδο είχατε πρόταση και από την Αμερική. Η επιλογή σας ήταν συναισθηματική ή απλώς προτιμήσατε την Ευρώπη από τις ΗΠΑ;
Εγώ προτιμώ γενικώς την Ευρώπη από την Αμερική. Αυτός είναι προσωπικός λόγος, γιατί έχω ζήσει στην Αμερική ούτως ή άλλως πάρα πολλά χρόνια, οπότε δεν ήταν μέσα στους επαγγελματικούς μου στόχους να εργαστώ στην Αμερική. Γενικά, το ευρωπαϊκό αυτοκίνητο το αισθάνομαι πολύ πιο κοντά μου και η δουλειά μου αντανακλά αυτή την προτίμηση. Νομίζω ότι είναι σημαντικό για κάποιον σχεδιαστή να ακολουθεί αυτό που αισθάνεται. Αλλωστε, οι πιο επιτυχημένες επιλογές είναι οι αμοιβαίες. Κάπως έτσι εξελίχθηκαν τα πράγματα και στη δική μου περίπτωση.
Στο Centro Stile της Alfa Romeo διαδεχτήκατε έναν αρκετά σημαντικό άνθρωπο στο χώρο του, τον Walter de Silva, ο οποίος σχεδίασε ένα μεγάλο μέρος της Alfa 156 Sportwagon. Σε αυτό το μοντέλο εσείς είχατε συμμετοχή;
Ναι, συμμετείχα στη σχεδίαση του εσωτερικού του και σε ορισμένες λεπτομέρειες στο εξωτερικό του. Στο σημείο αυτό όμως θεωρώ απαραίτητη μια διευκρίνηση.
Τα αυτοκίνητα σήμερα, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, σχεδιάζονται από μικρές ομάδες δημιουργικών ανθρώπων και όχι από ένα σχεδιαστή. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε, διότι πολλές φορές έχουμε την τάση να ταυτίζουμε εύκολα ονόματα με αυτοκίνητα, τα οποία δεν έχουν σχεδιαστεί από έναν άνθρωπο. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι εγώ διευθύνω το Centro Stile της Alfa Romeo. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να ξεχνάμε ποτέ ότι μέσα σε αυτό το κέντρο υπάρχουν ορισμένοι δημιουργικοί άνθρωποι που κάνουν εξαιρετική δουλειά. Ο δικός μου ρόλος είναι να τους δίνω ενθουσιασμό και να χαράζω τη κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί η ομάδα.
Από ό,τι γνωρίζω, την ομάδα σας αποτελούν 15 άτομα. Αρκούν για μια εταιρεία όπως η Alfa Romeo;
Κοιτάξτε, τα δημιουργικά στελέχη είναι λίγο πολύ τόσα. Δεν νομίζω ότι χρειάζονται περισσότερα. Θέλουμε τα αυτοκίνητα που σχεδιάζουμε να έχουν προσωπικότητα, γι΄ αυτό και προσέχουμε οι άνθρωποι που εργάζονται κοντά στα αυτοκίνητο να είναι λίγοι, αλλά να διατηρούν την προσωπικότητα τους, συμβάλλοντας με την παιδεία τους στο τελικό αποτέλεσμα.
Αλήθεια πόσο σημαντικό είναι το ότι σχεδιάζετε για μια μεγάλη ιταλική εταιρεία, σε μία χώρα που έχει και ανεξάρτητους σχεδιαστικούς οίκους, όπως ο Pininfarina, το Ιdea, η Italdesign; Πόσο δύσκολο είναι για σας το γεγονός ότι στην ίδια χώρα υπάρχουν πολλοί που κρίνουν το έργο σας;
Δεν είναι ούτε εύκολο αλλά ούτε και δύσκολο. Είναι μια ξεχωριστή κατάσταση για την Ιταλία, γιατί αυτή η χώρα έχει μια ορισμένη ιστορία όσον αφορά στην carroceria, ας την πούμε έτσι. Το ισχυρό παρελθόν της χώρας στον τομέα αυτό διευκολύνει σε αρκετά σημεία, διότι τελικά ο σχεδιασμός αυτοκινήτων είναι μέρος της ιταλικής κουλτούρας. Οπότε, αυτό νομίζω είναι θετικό για μας!
Υπάρχει μήπως ανταλλαγή στοιχείων του Centro Stile με τους ανεξάρτητους σχεδιαστικούς οίκους ή σχεδιάζετε αποκλειστικά μόνοι σας;
Οχι. Πάντοτε έχουμε μια σχέση επαγγελματικής ανταλλαγής με διάφορα από τα κέντρα που αναφέρατε. Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο καθιερωμένο, η Alfa Romeo εφαρμόζει αυτή την τακτική δεκαετίες, αλλά οι βάσεις τίθενται στο Centro Stile. Εκεί καθορίζονται οι τάσεις και τα δεδομένα, καθορίζεται η "στρατηγική" του αυτοκινήτου, από πλευράς αισθητικής. Και μην ξεχνάμε ότι, σήμερα, η "στρατηγική" του design είναι σημείο αιχμής για μια εταιρεία όπως η Alfa Romeo.
Στην καριέρα σας έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της General Motors, o Jack Jordan. Ποια ήταν η συμβολή του, κ. Ζαπατίνα, στην εξέλιξή σας ;
O Jack Jordan, o οποίος ήταν ο διευθυντής του design της GM αρκετά χρόνια, με βοήθησε να βρω τις κατάλληλες σχολές σε μία κρίσιμη χρονική περίοδο. Σημαντικό ρόλο στην επαγγελματική μου ζωή έπαιξε επίσης ο Chris Pandon, με τον οποίο συνεργαστήκαμε πάρα πολλά χρόνια αρχικά στη Fiat και μετά στην BMW.
Είχατε λοιπόν στο παρελθόν μια σχέση εξ αγχιστείας με την GM και σήμερα το Gruppo Fiat αποκτά μια νέα διαφορετική σχέση με την αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία. Πώς σας φαίνεται αυτό;
Ε, καμία φορά συμβαίνουν παράξενες συγκυρίες στον κόσμο, δεν είναι πρωτότυπο. Υπάρχουν άνθρωποι τους οποίους εγώ δίδαξα να σχεδιάζουν και για τους οποίους είμαι πάρα πολύ περήφανος, καθώς σχεδιάζουν σημαντικά πράγματα και προσφέρουν στον κόσμο. Είναι και αυτό ένα μέρος της επαγγελματικής μας ζωής.
Θεωρείτε πιθανή στο μέλλον μια συνεργασία στο σχεδιαστικό τομέα με την GM;
Aυτήν τη στιγμή είναι λίγο πρόωρο να μιλήσουμε για κάτι τέτοιο, γιατί είναι μια καινούρια συνεργασία αυτή και θα εξελιχθεί με τον καιρό. Δεν αποκλείω τίποτα, αλλά και δεν έχω αυτήν τη στιγμή κανένα θετικό στοιχείο προς αυτή την κατεύθυνση.
Ας αφήσουμε λοιπόν την ενδεχόμενη συνεργασία με την GM και ας μιλήσουμε για τα επόμενα σχέδιά σας στην Alfa Romeo.
Νομίζω ότι η Αlfa Romeo έχει ένα πολυ δυνατό μέλλον μπροστά της, γιατί είναι μία εταιρεία με αξιοθαύμαστο παρελθόν και ισχυρό παρόν, το οποίο μπορούμε, και θέλουμε, να αξιοποιήσουμε. Ο κόσμος νομίζω ότι αισθάνεται την ανάγκη να έρθει σε επαφή με αυτοκίνητα που έχουν προσωπικότητα. Και αυτό, νομίζω, είναι το "κλειδί" της Alfa Romeo. Είναι κάτι το οποίο έχουμε σκοπό να το διατηρήσουμε και να σχεδιάσουμε αυτοκίνητα που έχουν προσωπικότητα και, κατά μία έννοια, προσφέρουν θετικά στοιχεία στο κοινό. Και δεν εννοώ απλώς τους καταναλωτές, αλλά τους ανθρώπους που έχουν μια σχέση με το αυτοκίνητο και δεν το θεωρούν αντικείμενο ή προϊόν.
Αναφέρεστε σε εκείνους που το βλέπουν ως προέκταση του εαυτού τους και όχι απλώς ως μέσο μετακίνησης;
Ακριβώς. Μιλάμε για αυτοκίνητα με "ανθρώπινο" χαρακτήρα, που έχουν τη δική τους κουλτούρα διότι αντανακλούν τη δική μας παιδεία. Και αυτό νομίζω ότι είναι πάρα πολύ θετικό. Είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να μας κλέψει κανένας, είναι δικό μας και έχουμε σκοπό να το εκμεταλλευτούμε.
Μετά την Alfa Romeo 156 Sportwagon, το επόμενο μοντέλο θα είναι...;
Η διάδοχος της 145, η νέα Alfa Romeo 147, την οποία θα έχετε την ευκαιρία να δείτε από κοντά στην 68η Διεθνή Εκθεση Αυτοκινήτου στο Torino.
Για την 147 έχετε δουλέψει περισσότερο από ό,τι για την 156;
Eίναι αλήθεια αυτό, έχουμε δουλέψει ακόμη περισσότερο εγώ και η ομάδα μου αρκετό καιρό, αλλά τα υπόλοιπα θα μου επιτρέψετε να τα σας τα πω όταν παρουσιαστεί η νέα μας δημιουργία.
Πώς βλέπετε το ευρωπαϊκό αυτοκίνητο γενικότερα, εκτός Alfa Romeo; Παλαιότερα υπήρχαν διαφορετικές νοοτροπίες σχεδίασης ανάλογα με τη χώρα προέλευσης κάθε μοντέλου, αλλά τα τελευταία χρόνια αρκετά αυτοκίνητα από διαφορετικά σημεία του πλανήτη μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους. Συμφωνείτε;
Kάθε κατασκευαστής προσπαθεί να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στην αγορά, και όπως εμείς έχουμε έναν καθορισμένο ρόλο, υποθέτω ότι και άλλες εταιρείες επιδιώκουν το ίδιο, αλλά οι μέθοδοι διαφέρουν. Δεν μπορεί πια κάποιος να κατατάσσει τα αυτοκίνητα αναλόγως της χώρας προέλευσής τους, διότι τα αυτοκίνητα εκφράζουν τους ανθρώπους που τα κατασκευάζουν. Οι ίδιοι άνθρωποι σήμερα ταξιδεύουν περισσότερο, επικοινωνούν καλύτερα, ανταλλάσουν πολιτισμικά στοιχεία. Αυτό είναι καλό, διότι, όταν ερχόμαστε σε επαφή με άλλους λαούς, κατά τη γνώμη μου, κερδίζουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι, μέχρι τώρα, τα περισσότερα πολιτιστικά επιτεύγματα οφείλονται στις ανταλλαγές, στις συγκρίσεις που έχουν συντελεστεί από την ανθρωπότητα. Αυτό κατ΄ επέκταση είναι θετικό και για το αυτοκίνητο.
Θεωρείτε δηλαδή ότι αυτή η πολυσχιδία, από όπου και αν προέρχεται, προάγει την ιδέα της αυτοκίνησης;
Νομίζω ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να υφίσταται "αυτοκινητοσωβινισμός", διότι οι ίδιοι οι άνθρωποι σήμερα δεν αισθάνονται αυτή την ανάγκη. Ας μην ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχουν σύνορα. Το κράτος αρχίζει να αλλάζει αρκετά την έννοιά του, τα τελευταία χρόνια. Γίνεται περισσότερο έθνος...
Νομίζετε ότι η ιδέα της παγκοσμιοποίησης εφαρμόζεται στο χώρο του αυτοκινήτου;
Bεβαίως. Το ένα φέρνει το άλλο. Το αυτοκίνητο είναι ένα "προϊόν" το οποίο εκφράζει τις ανάγκες της κοινωνίας μας. Δεν βρίσκεται έξω από την κοινωνία, οπότε ακολουθεί τις ανάγκες και παράλληλα δίνει καινούριες ιδέες, ώστε η κοινωνία να προωθείται, να εξελίσσεται. Παίρνει από την κοινωνία και δίνει σε αυτήν. Αυτός είναι ο ρόλος του.
Υπάρχει κάτι αυτήν τη στιγμή στην αυτοκινητοβιομηχανία που να περιορίζει το έργο του σχεδιαστή; Μιλώ για καινούρια υλικά όπως το αλουμίνιο ή τα μηχανικά μέρη που εξελίσονται αλλάζοντας παράλληλα διαστάσεις.
Μα και αυτό είναι ένα μέρος της δουλειάς του σχεδιαστή. Ο σχεδιαστής δουλεύει με περιορισμούς, δεν δουλεύει μόνο με ελευθερία. Αυτοί οι περιορισμοί καμία φορά είναι οι ίδιοι που μπορούν να προσδώσουν φρεσκάδα στις δημιουργίες του. Κατά τη γνώμη μου, ο καλός σχεδιαστής, αν δεν αντιμετωπίσει περιορισμούς, πολύ φοβάμαι ότι δεν θα ξέρει τι να κάνει.
Θεωρείτε δηλαδή ότι τα όρια που τίθενται είναι και το έναυσμα για να δημιουργήσει ο σχεδιαστής;
Παίζει μεγάλο ρόλο στην έμπνευση η προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων. Aυτό είναι πολύ σημαντικό για το σχεδιαστή και, ας μη γελιόμαστε, πάντα θα υπάρχουν τα όρια και πάντα θα υπάρχουν δυσκολίες. Αυτό νομίζω ότι δεν θα λείψει ποτέ.
Τι είναι αυτό που σκέφτεστε, όταν ξεκινάτε να δημιουργήσετε, εσείς και η ομάδα σας, ένα καινούριο μοντέλο;
Tους στόχους. Στην αρχή θα πρέπει να καταλάβουμε ποιος είναι ο στόχος, η έννοια αυτού του καινούριου μοντέλου που θέλουμε να πετύχουμε. Για να τους οραματιστούμε πρέπει να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικούς τρόπους, το μυαλό μας, το χέρι μας και την καρδιά μας συγχρόνως. Πρέπει να συνδυάσεις το συνειδητό και το υποσυνείδητο. Ο συγκερασμός τους είναι πολύ σημαντικός.
Οταν σχεδιάζετε, αναρωτιέστε τι θα ήθελε ο καταναλωτής; Προσπαθείτε να δείτε μέσα με τα μάτια του;
Ναι, από μια άποψη νομίζω ότι ο σχεδιαστής λειτουργεί ως ηθοποιός. Τη στιγμή που σχεδιάζει ένα νέο μοντέλο πρέπει να μπει στον τρόπο ζωής αυτού για τον οποίο δημιουργείται αυτό το αυτοκίνητο. Θα πρέπει όμως να το δει όχι με τρόπο καταπιεστικό αλλά με τρόπο ευχάριστο, σκεπτόμενος: "Α, είναι κάτι ενδιαφέρον, είναι ένα καινούριο περιβάλλον. Αντιμετωπίζω τη ζωή με άλλο τρόπο, θα κάτσω λοιπόν να σχεδιάσω ένα καινούριο αυτοκίνητο που θα με πάρει λιγάκι από την καθημερινότητα, θα με πάει κάπου αλλού". Και αυτό νομίζω ότι είναι το καλό μέρος του σχεδιαστή. Είναι η προσφορά μας για κάτι καινούριο, κάτι πιο ωραίο. Αυτός είναι ο πρωταρχικός μας στόχος.
Πώς σας φαίνεται η πορεία των Ελλήνων σχεδιαστών αυτοκινήτου; Ο Αντώνης Βολάνης, ο Σωτήρης Κωβός και φυσικά εσείς αποδεικνύετε ότι οι Ελληνες μπορούν να επιτύχουν και σε αυτόν το χώρο, αν και στη χώρα μας δεν υπάρχει ούτε αυτοκινητοβιομηχανία ούτε καν σχολή. Δεν είναι οξύμωρο;
Νομίζω ότι στην Ελλάδα υπήρχε πάντα μια σχέση με το αυτοκίνητο. Στον Ελληνα αρέσει πολύ το αυτοκίνητο. Επίσης, μη έχοντας τοπική αυτοκινητοβιομηχανία, μπορούσαμε να δούμε την ποικιλία γύρω από τα αυτοκίνητα, μολονότι δεν είχαμε πολλά ακριβά μοντέλα. Αυτό νομίζω ότι βοηθά ένα φιλόδοξο νεαρό, διότι δεν αφομοιώνει στοιχεία και εντυπώσεις μόνο από ένα είδος αυτοκινήτου αλλά από περισσότερα, κάτι που θεωρώ σημαντικό. Αλλωστε, ο Ελληνας είναι από τη φύση του δημιουργικός τύπος, διαθέτει φαντασία, ζει σε έναν τόπο που έχει ωραία χρώματα, ωραίο κλίμα, βγαίνει έξω, απολαμβάνει τη ζωή και, βέβαια, τη σχέση του με το αυτοκίνητο. Αρα, δεν νομίζω ότι υπάρχει πρόβλημα. Θεωρώ την ύπαρξη Ελλήνων σχεδιαστών αυτοκινήτου απόλυτα φυσιολογική και δεν θα εκπλαγώ καθόλου αν και στο μέλλον υπάρξουν περισσότεροι. Ας μην ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη τα σύνορα σταδιακά "καταργούνται". Ειδικά τα σύνορα της παιδείας δεν υφίστανται καθόλου πια. Μπορεί να είσαι εδώ και να σκέφτεσαι κάπως αλλιώς, όπως σκέφτονται πολύ μακριά... Οπως όλοι οι Γερμανοί ή όλοι οι Ιταλοί μπορούν να γίνουν καλοί σχεδιαστές, το ίδιο θα συμβεί και με άλλους Ελληνες σχεδιαστές.
Θα ήθελα να μου πείτε πέντε μοντέλα αυτοκινήτων
που θα θέλατε να είχατε σχεδιάσει εσείς.
Μου αρέσουν αυτές οι ερωτήσεις. Σημειώστε λοιπόν: Αlfa Romeo Julia, Αlfa Romeo Junior, Αlfa Romeo Disco Volante, Citroen DS και Μaseratti Boomerang, που είναι ένα show car. Υπάρχουν βέβαια και άλλα, αλλά αν αρχίσουμε δεν ξεμπερδεύουμε ποτέ...
