ΕΚΘΕΣΗ - ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΕΡΝΕΣΤΟ ΤΣΙΛΕΡ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ

Ο αρχιτέκτονας που εκσυγχρόνισε την Ελλάδα

Σφράγισε την αρχιτεκτονική της Αθήνας και της Ελλάδας, υπογράφοντας 500 κτίρια.
Απολύθηκε επειδή κατήγγειλε σκάνδαλα και χρεοκόπησε.
Ο Ερνέστος Τσίλερ, ο αρχιτέκτονας πίσω από το Προεδρικό Μέγαρο, το Εθνικό Θέατρο και το Δημαρχείο της Σύρου, αποκαλύπτεται στην Εθνική Πινακοθήκη

Της Μαίρης Αδαμοπούλου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Τρίτη 12 Ιανουαρίου 2010 στα ΝΕΑ

Είναι ο αρχιτέκτονας που έφερε πρώτος στην Ελλάδα τον τεχνητό εξαερισμό και την κεντρική θέρμανση. Εκείνος που αντικατέστησε τα παντζούρια με ρολά στα μαγαζιά της Αθήνας και κόσμησε τα κτίρια του με χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα με σχέδια εμπνευσμένα από τη μυθολογία. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε σιδηρά υποστυλώματα στην οικοδομή. Και ο πρώτος ανασκαφέας της Τροίας.

Δεν είναι άλλος από τον Σάξονα Ερνέστο Τσίλερ. Τον αρχιτέκτονα που κατάφερε να αλλάξει το πρόσωπο της Αθήνας και της Ελλάδας, που τις σφράγισε με εντυπωσιακά κτίρια και αναδείχθηκε σε «ποιητή της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής». Τον δημιουργό που ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 24 ετών για να επιβλέψει την ανέγερση της Ακαδημίας (σε σχέδια του Δανού εργοδότη του Θεόφιλου Χάνσεν), κατάφερε γρήγορα να μπει στα αθηναϊκά σαλόνια, να γίνει ο αγαπημένος αρχιτέκτονας της αστικής τάξης και να συγκρουστεί με τα μεγαλοσυμφέροντα της εποχής.

Μια έκθεση - αφιέρωμα που προγραμματίζει για τον Μάρτιο η Εθνική Πινακοθήκη «μιλάει» όχι μόνον για τα κτίρια που χάρισαν φήμη και υστεροφημία στον Τσίλερ, αλλά και για τις πτυχές της ζωής και του έργου του που έχουν μείνει στη σκιά.

Η Εθνική Πινακοθήκη απέκτησε ένα πολύ μεγάλο μέρος του αρχείου του το 1961 επί διεύθυνσης Μαρίνου Καλλιγά προς 200.000 δρχ.- τιμή συμφέρουσα, όπως επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης, δρ. Μαριλένα Κασιμάτη, δεδομένου πως τόσο κόστιζε εκείνη την εποχή κι ένα γλυπτό του Χρήστου Καπράλου.

Στις αίθουσες της Εθνικής Πινακοθήκης θα βρουν θέση η πλατεία Κοτζιά με το κτίριο Μελά και η Πανεπιστημίου με το Ιλίου Μέλαθρον και κτίρια σε Αθήνα, Πύργο, Αίγιο... Οι προσόψεις των κτιρίων σε φυσικό σχεδόν μέγεθος θα συστήνουν το έργο και από τις «ανοιχτές» πόρτες τους οι επισκέπτες θα ανακαλύπτουν στην πίσω όψη υπό χαμηλότερο φωτισμό τα πρωτότυπα σχέδια του Τσίλερ βάσει του σχεδιασμού που υπογράφει ο αρχιτέκτονας Βασίλης Κολώνας. Στον κάτω όροφο μια αστική πλατεία με τις παρόδους της θα αναστήσει πλήθος ιδιωτικών και δημόσιων κτιρίων με την υπογραφή του.

Για ποιο λόγο όμως κατάφερε ο Ερνέστος Τσίλερ να γίνει τόσο αγαπητός ώστε να σφραγίσει το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι της Ελλάδας;

«Διότι η νεοκλασική αρχιτεκτονική έχει ήδη καθιερωθεί στην Αθήνα από τους Βαυαρούς αρχιτέκτονες και είχε γίνει αποδεκτή από τους Έλληνες», εξηγεί στα «ΝΕΑ» η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη- Πλάκα. «Με τα σχέδια του Τσίλερ πλέον οι Αθηναίοι θαμπώνονται. Είναι φίνα. Ενσωματώνουν στοιχεία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής με βυζαντινά και παλλαδιανά- με τον τρόπο δηλαδή που οι αναγεννησιακοί είχαν αφομοιώσει και αναδείξει την αρχαιότητα. Η αρχιτεκτονική του θα αναδειχθεί φωτοτροπική, θα συνομιλήσει με το φως της Ελλάδας. Το αποτέλεσμα είναι να καθιερώσει ένα στυλ εκλεκτικό και ευχάριστο, εξελληνισμένο, πιο προχωρημένο από εκείνο της εποχής του και σαφώς όχι τόσο αυστηρό».

Πρωταγωνιστές όμως δεν θα είναι τα γνωστά- άγνωστα κτίρια με την υπογραφή του Τσίλερ, ανάμεσά τους δημαρχεία, θέατρα, αγορές, επαύλεις, ανάκτορα, αρχαιολογικές σχολές. Θα δούμε και σχέδια για κτίρια που δεν υλοποιήθηκαν- όπως τα ανάκτορα του Τατοΐου. Ιδέες που δεν έγιναν πραγματικότητα- όπως η μετατροπή του Λυκαβηττού σε αστικό θέρετρο με πεύκα. Μελέτες για τον φωτισμό του Παρθενώνα, όπου ο Τσίλερ έχει απεικονίσει ακόμη και το άγαλμα της Αθηνάς Παλλάδος. Έργα του που σήμερα δεν υπάρχουν, όπως το Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας, που κατεδαφίστηκε το 1939 αφού χρησιμοποιήθηκε επί σειρά ετών ως κατάλυμα προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Στα 450 εκθέματα περιλαμβάνονται σπάνιες φωτογραφίες που δείχνουν την Ακαδημία ως εργοτάξιο, τότε που ο νεαρός αρχιτέκτονας επέβλεπε την ανέγερσή της. Κι ακόμη επιστολές και κείμενα, όπως και μια μικρή αυτοβιογραφία του.

Έκθεση- αφιέρωμα στον Ερνέστο Τσίλερ στην Εθνική Πινακοθήκη (Βασ. Κωνσταντίνου 50) από τέλη Μαρτίου. Έως τον Σεπτέμβριο

Παρεκκλίσεις από τον αρχαίο μύθο

Πολιτισμός | 08.01.2010

Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: "Η εκδίκηση του Αχιλλέα": περφόρμανς στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Μονάχου

Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι παραμένουν ανθεκτικοί μέσα από το πέρασμα των αιώνων. Το θέατρο και η λογοτεχνία γενικότερα εξακολουθούν να τους αξιοποιούν. Γιατί; Για να πουν κάτι για το χθες ή για το σήμερα;

Πρόσφατα ο θεατρικός κριτικός και φίλος της εκπομπής μας Κώστας Γεωργουσόπουλος επέκρινε τον σκηνοθέτη Κώστα Παπακωστόπουλο που δρα εδώ στην Κολωνία για «σκύλευση του Αισχύλου». Γιατί; Επειδή ο αθεόφοβος Παπακωστόπουλος ανεβάζοντας στα τέλη του χρόνου τον Αγαμέμνονα παρενέβη στα ειωθότα και εγκατέστησε εντός του έργου αναλογίες με το σήμερα. Η δική μας αναφορά σήμερα στο τόλμημα και την καταδίκη του δεν έχει την πρόθεση να προσθέσει άλλη μια άποψη στο πώς ενδείκνυται να ανεβαίνει σήμερα στο θέατρο η αρχαία τραγωδία. Έχει το νόημα να υπενθυμίσει για άλλη μια φορά την εσωτερική αναστάτωση και την κάθαρση που είναι σε θέσει να επιφέρει ακόμα και σήμερα το υλικό των αρχαίων μύθων.

Αναζωογόνηση του αρχαίου υλικού Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: Από παράσταση του έργου "Ο Οιδίποδας στην Κούβα" στο θέατρο Μαξίμ Γκόρκι στο Βερολίνο

Ένα άλλο έμμεσο παράδειγμα. Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε στα γερμανικά το μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη Σουέλ από τον οίκο Suhrkamp. Η ιστορία του θαλασσοδαρμένου καπετάν-Αυγουστή που ο νόστος δεν τον φέρνει στην αγκαλιά της άπιστης γυναίκας του, αλλά στην αγκάλη της πιστής αγαπητικιάς του. Να, μια άλλη εκδοχή της επιστροφής του Οδυσσέα. Και να πώς βλέπει τώρα η γερμανική κριτική αυτή την εκδοχή. Η κριτικός του ραδιοφωνικού προγράμματος Deutschlandradio Kultur σημείωσε: «Το μυθιστόρημα Σουέλ συνδυάζει με γοητευτικό τρόπο το μπουρλέσκ με το επικό στοιχείο, διηγείται τον πιο μυθικό απ’ όλους τους ελληνικούς μύθους με νέο τρόπο και με μια νέα κατανομή των ρόλων των δύο φύλων.» Και ο κριτικός της Landeszeitung της Θουριγγίας γράφει: «Στον δικό της μύθο για τον πολυμήχανο Οδυσσέα η Καρυστιάνη δεν καταφέρνει μόνο την αναζωογόνηση του αρχαίου υλικού. Η διήγησή της αγγίζει με πειστικό τρόπο τα μεγάλα θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης, τη μοναξιά και τα γερατειά, την αποξένωση και τη θαλπωρή, την ανάμνηση και την απώθηση.» Έτσι βλέπουν οι δυο αυτές γερμανικές κριτικές το βιβλίο της Καρυστιάνη, σαν μια ευπρόσδεκτη παρέκκλιση από την κλασσική πλοκή του μύθου στον Όμηρο.

Η χρυσή κιβωτός και το σεντούκι με τα ρούχα

Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: Από παράσταση του έργου του Μπρεχτ "Η Αντιγόνη του Σοφοκλή" στο Berliner Ensemble

Βεβαίως θα πει κανείς άλλο πράγμα το ανέβασμα μιας αρχαίας τραγωδίας και άλλο πράγμα ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που θυμίζει τον μύθο της Οδύσσειας ή παίζει μαζί του ή ανακατεύει αλλιώς τα χαρτιά της ομηρικής τράπουλας. Σίγουρα, πράγματα διαφορετικά. Αλλά και τα δύο δεν θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν βάσει και των προθέσεων των δημιουργών τους και μόνο τότε να κριθούν ευμενώς ή να επικριθούν, επί τη βάσει δηλαδή του αν πέτυχαν αυτό που επιδίωκαν να πετύχουν; Και όχι σαν ιεροσυλίες ή θορυβώδεις και ενοχλητικές παρουσίες στα άβατα ενός μύθου που τον διηγήθηκαν οι μεγάλοι μια φορά κι ένα καιρό και τώρα δεν μας μένει τίποτε άλλο παρά να ξαναλέμε πιστά με τα ίδια λόγια και τις ίδιες κινήσεις το ίδιο παραμύθι; Τελικά πίσω από τα διαφορετικά αυτά πράγματα κρύβεται μια στάση. Και το ερώτημα είναι ποια είναι η δέουσα στάση απέναντι σε μια σημαντική πνευματική και πολιτιστική παράδοση; Ανακηρύσσουμε εαυτούς κλειδούχους της χρυσής κιβωτού ή ανοίγουμε το σεντούκι και βουτάμε τα βαρύτιμα ιμάτια και τα τιμαλφή με τη σκόνη των αιώνων πάνω τους και τα φοράμε όπως δεν τα φορούσαν οι πρώτοι τους κάτοχοι, αλλά όπως μας αρέσει σήμερα, συνδυάζοντάς τα κατά τη δική μας ευαισθησία και άρα κάνοντάς τα να λαμπυρίζουν στο σήμερα και όχι μόνο στο χθες;

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου

Ελληνική Ντόετσεβελε