ΚΙΘΑΡΑ

Κιθάρα ή Κίθαρη ή Βάρβιτος Κίθαρις

Έγχορδο μουσικό όργανο της αρχαιότητας των Ελλήνων που θεωρείται μουσικό όργανο της κλασικής περιόδου ωστόσο φαίνεται πως ανάγεται στην προϊστορία. Είναι η τελειοποιημένη μορφή της επτάχορδης και οκτάχορδης ξύλινης λύρας με ηχείο.

«κήρυξ δ ἐν χερσίν κίθαριν περικαλλέα θῆκεν Φημίῳ», Ομ. Οδ.

κῐθαρῐσις[ᾰ], -εως, ἡ (κιθαρίζω), παίξιμο κιθάρας, σε Πλάτωνα.

κῐθάρισμα[ᾰ], -ατος, τό (κιθαρίζω), αυτό που παίζεται στην κιθάρα, κομμάτι μουσικής σ' αυτήν, σε Πλάτωνα.

κῐθᾰριστής, -οῦ, ὁ (κιθαρίζω), οργανοπαίκτης κιθάρας, σε Ησίοδο., Αττ.

κῐθᾰριστικός, -ή, -όν, επιδέξιο παίξιμο της άρπας, σε Πλάτωνα.· ἡ -κή (ενν. τέχνη), = το επόμ., στον ίδ.

κῐθᾰριστύς, -ύος, ἡ (κιθαρίζω), η τέχνη του παιξίματος της κιθάρας, σε Ομήρου. Ιλιάδα. 

Από το σύνολο των αρχαιοελληνικών ακαδημαϊκών λεξικών προκύπτει πως το όνομα κίθαρις  κιθάρα κίθαρη προκύπτει από τη λέξη κίθαρος:

Κίθαρος
κίθαρος, ὁ (Α)
(δωρ. τ.)
1. ο θώρακας τού σώματος, το στήθος
2. είδος ψαριού τής Ερυθράς Θάλασσας, ιερού τού Απόλλωνος, αλλ. κιθαρωδός
3. επίσης είδος ψαριού τού Νείλου.
4.είδος διαδήματος βασιλικού ή αρχιερέα ή κοριτσιού

[ΕΤΥΜΟΛ. < κιθάρα. Το σχήμα τής κιθάρας οδήγησε στην παρομοίωση με τον θώρακα (πρβλ. και γαλλ. caisse«ηχείο τής κιθάρας» και «θώρακας». Οι ονομ. των ψαριών οφείλονται στο σχήμα τού σώματός τους].

Πηγές
1.ετυμολογικό λεξικό Λίντελ&Σκότ
2.το σύνολο των ακαδημαϊκών λεξικών αρχαιοελληνικής γλώσσας
http://greek_greek.enacademic.com/68162/%CE%BA%CE%AF%CE%B8%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%82

Η λέξη Κιθάρα δηλαδή φανερώνει το κορυφαίο -βασιλικό- σε σχήμα θώρακα έγχορδο οργάνο. 

Η Κιθάρα έχει διαμορφωθεί στην προϊστορία ακόμη αφού η αρχαιότερη παράσταση της που έχουμε είναι του 4000πΧ. 

Η αρχαιότερη παράσταση της που έχει βρεθεί είναι σε αιγυπτιακή ταφική τοιχογραφία όπου παριστάνεται κυκλαδίτης κιθαρωδός που συνοδεύει τα δώρα του ''Λαού των θαλασσών'' στον Φαραώ.

Επίσης έχουμε αναπαράσταση της ίδιας εποχής από αιγυπτιακή ταφική τοιχογραφία αναπαράσταση ορχήστρας κυκλαδιτών εταίρων με σαμβύκη, πανδούρα, δίαυλο και φωνή .

Εξάλλου η λεγόμενη ασημένια σουμερική λύρα με το σύμβολο των Μινωιτών τον ταύρο υπάγεται στην κατηγορία κιθάρα αφού έχει ξύλινο ηχείο και ήταν πιθανότατα δώρο του προκατακλυσμιαίου πολιτισμού των Κυκλαδιτών σε Σουμέριο άρχοντα είναι της ίδιας εποχής και τεχνολογίας .

Δεν ξέρουμε αν πρόκειται για κοινή παράδοση μουσική ή για πολιτιστική διάχυση του μουσικού πολιτισμού μέσω επιρροής αποδεικνύεται ωστόσο κοινό υπόβαθρο μουσικής τεχνολογίας μεταξύ των γνωστών πολιτισμών σε προκατακλυσμιαίο χρονικό διάστημα .

Κιθάρα από την οργανοποιία Αναστάσιος

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
Πρόκειται για ξύλινο όργανο από ξύλο καρυδιάς, μουριάς, ελιάς, πουρναριού, ή ορεινού κυπαρισσιού.

Διαθέτει ηχείο όπως της σύγχρονης κιθάρας με επίπεδο εμπρός και πίσω μέρος αντίστοιχο βάθος.
Είναι εξοπλισμένη με χορδές όπως του τόξου από ζωικής  προέλευσης ίνες -νεύρα ή εντόσθια αποξηραμένα-συνήθως επτά ή οκτώ μονές ή μέχρι δώδεκα διπλές ,
Διαθέτει σύστημα συνολικού χορδίσματος μεγάλο κλειδί που είναι ταυτόχρονα και σύστημα βιμπράτο-ξεχείλωμα της νότας- και τρέμολο -σύστημα ηλεκτρικής κιθάρας με μοχλό-
Βγάζει ήχο αναλόγως με τον τρόπο που παίζεται που μοιάζει με αυτό της ακουστικής κιθάρας,  ή του λαούτου, ή του μαντοτσέλο όταν παίζεται με πλήκτρο -εφεύρεση της Σαπφούς- από καβούκι χελώνας όπως παίζονται ακόμη σήμερα το μαντολίνο, η μάντολα, το μαντοτσέλο και η ακουστική κιθάρα.

Σαπφώ ποιήτρια συνθέτης και δεινή κιθαρωδός

Παίζονταν επίσης όπως η άρπα με τα δάκτυλα οπότε έμοιαζε με βαθύ ήχο λαούτου ή τσέλου ή άρπας  ή σύγχρονης ακουστικής μπασοκιθάρας ο ήχος  της.
Παίζονταν όμως την Ελληνιστική εποχή και στη συνέχεια μέχρι σήμερα και με δοξάρι στο πόδι όπως η κρητική, ποντιακή, θρακική-θρακιώτικη η βόρειας θράκης ή βουλγαρική , η ετρούσκικη καλαβρίας, με δοξάρι από τρίχες αλόγου και ήχο ανάλογο αυτών και ακόμα πιο βαθύ που μοιάζει με βιέλας βιόλας και τσέλο.
Τη βρίσκουμε σε όλη τη βόρεια Ευρώπη ως crwth στην Ουαλία και Σκωτία και ως fidlle σε όλες τις άλλες χώρες που κατέκτησαν οι Ρωμαίοι.
Παίζονταν επίσης και στον ώμο με δοξάρι όπως το βιολί και τα φιντλς -ενδιάμεσο στάδιο κιθάρας και βιολιού ή λύρας- με δοξάρι από τρίχες αλόγου.
Σαν όργανο με σχέση γένους είδους μπορεί να αντικαταστήσει  επαρκώς όλα τα παραπάνω όργανα.
Εμφανίζεται ως όργανο της κλασικής εποχής 550-440π.Χ. επειδή από αυτή την εποχή προέρχονται οι περισσότερες πληροφορίες γραπτές  αλλά και από αγγειογραφίες  δεδομένου ότι σαν ξύλινο όργανο δεν έχουν διασωθεί αρχαία ή προϊστορικά δείγματα τους.
Βρίσκουμε μόνο σε τοιχογραφίες αναπαραστάσεις των πρώιμων μορφών της. Όπως ήδη είπαμε στον Αιγυπτιακό 4000π.Χ. και Σουμεριακό χώρο.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΙΝΘΑΡΑΣ
Από την τοξοειδή λύρα μέχρι τη Κιθάρα

Η Κιθάρα της κλασικής περιόδου είναι η τελειοποιημένη ξύλινη εξέλιξη της απλής λύρας ή φόρμιγγας ή κίθαρης [οι τρεις λέξεις είναι συνώνυμες σύμφωνα με τον Αριστοτέλη] ειδικά δε της χαμηλόφωνης μπάσας λύρας ξύλινης κατασκευής  Βάρβιτος κίθαρις.

Η απλή Βάρβιτος είναι η εξέλιξη της Χέλυς  με αντίστοιχη κατασκευή αλλά πιο μακριούς βραχίονες και της φόρμιγγας  λύρας ξύλινης  με ηχείο.

Η χέλυς δηλαδή χελώνα λέγονταν έτσι επειδή είχε ηχείο από καβούκι χελώνας, είχε βραχίονες από κέρατα αγριοκάτσικου τους οποίους αντικατέστησαν με ξύλινους,
Η Φόρμιγκα [φόρμιγξ=φορητή] συνώνυμο του λύρα ή κιθάρα ήταν αρχικά μια λύρα αλλά επικράτησε να λέγεται έτσι η ξύλινη τετράχορδη λύρα εξέλιξη της πρωτογενούς λύρας Πηκτίς.

Η Χέλυς,  η Φόρμιγγα  και η Βάρβιτος λοιπόν προέρχονται από την τετράχορδη λύρα Πηκτίς [Πακτίς =πακτομένη δηλαδή σταθεροποιημένη] φτιαγμένη  ακριβώς όπως η επτάχορδη ή οκτάχορδη Χέλυς και βάρβιτος αλλά με τέσσαρες μόνο χορδές

Η Πηκτίς προέρχεται από την πρωτόγονη Σαμβύκη [ λαουτόσχημη λύρα τον πρόγονο  επίσης της Πανδούρας πανδουρίς-ολόξυλο- ή Τρίχορδον ]
Η Σαμβύκη είναι ένα απλό τόξο με δυο παραπάνω χορδές και ένα ηχείο από καβούκι χελώνας ή από κοκοφοίνικα ή από κολοκύθα ή ξύλινο αντίγραφο του στο οποίο προστέθηκε και δεύτερος βραχίονας και γέφυρα ώστε να τεντωθούν οι χορδές στους βραχίονες.

Βάρβιτος Κίνθαρις επτάχορδη

Βάρβιτος επτάχορδη

Φόρμυγξ η πρώιμη Βάρβιτος τετράχορδη ξύλινη λύρα με ηχείο

Χέλυς- Χελώνα

Η τετράχορδη λύρα λέγεται Πηκτίς ή Χέλυς ανάλογα με τι είναι φτιαγμένη ενώ η εξελιγμένη λύρα η βάρβιτος είναι η κρεμασμένη στον τοίχο ως η επίσημη του διδασκαλείου. Εδώ βλέπουμε αναπαράσταση σε αγγείο το διδασκαλείο μουσικής όπου ο Αίνος μαθαίνει λύρα τον Ιφικλή αδερφό του Ηρακλή.

 Ανάγλυφο κόρης που παίζει τρίχορδο ή Πανδούρα 550π.Χ. αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών.

Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΙΘΑΡΑΣ 

Απο την κιθάρα και την πανδούρα μέχρι σήμερα

Η κιθάρα αποτελούσε το πλέον λόγιο όργανο της κλασικής εποχής και συνδυάζονταν με δίαυλο και φωνή ενώ η Πανδούρα ήταν μαζί με τον αυλό και πολύαυλο διονυσιακά όργανα δηλαδή όργανα λαϊκά και διασκεδαστικά και ως τέτοια "χυδαία" της διασκέδασης όχι της ψυχαγωγίας.

Η μίξη  της λόγιας Κιθάρας και της λαϊκής Πανδούρας είναι η Ελληνιστική διάσταση της μουσικής η Οικουμενική που επικρατεί μέχρι σήμερα  όπου η λόγια μουσική είναι και λαϊκή ταυτόχρονα αυτή η εξέλιξη συνέχισε και επι Πτολεμαίων και επι Ρωμαίων οπότε έγινε οικουμενικό βίωμα με πολλαπλά αποτελέσματα.  Είναι η απλοποιημένη σχεδόν πρωτόγονη μορφή κιθάρας όπως βλέπουμε και στα βίντεο που ακολουθούν.Πρόκειται για όργανα που εξελίχθηκαν σε διπλού μεν βραχίονα όργανα που παίζονταν με πλήκτρο ή με δοξάρι ή με τα δάκτυλα όπως η άρπα αλλά μοιάζουν ολοένα και περισσότερο στην πανδούρα.

Το κυριότερο όλης αυτής της εναλλαγής στη μουσική νοοτροπία είναι πως δεν ξεχωρίζει  η μουσική  διάθεση το κοινό αλλά το κοινό τη μουσική διάθεση.
Παρατηρείται το φαινόμενο λοιπόν το ίδιο όργανο να χρησιμοποιείται και στη λόγια μουσική και στη λαϊκή πχ το βιολί, το κλαρίνο, το λαούτο, η κιθάρα και λοιπά.

Απόγονοι αυτής της μίξης είναι και στο επίπεδο του σχεδιασμού και κατασκευής οργάνων όλες οι οικογένειες εγχόρδων οργάνων
1.άρπες και λύρες
2α.λαούτα και μαντολίνα
2β.ταμπουράδες και μπουζούκια
3.βιολιά και λύρες με δοξάρι

Θα δούμε πιο αναλυτικά την οικογένεια λαούτου, ταμπουρά και βιολιού

Η οικογένεια Λαούτου δηλαδή:
α.με καμπύλο ηχείο
λαούτο,
ούτι,
μαντολίνο Νάπολης,
μάντολα Νάπολης,
Ινδικό πολύχορδο λαούτο

β.με επίπεδο ηχείο
λαούτο-κιθάρα δωδεκάχορδη,
κιθάρα 6 χορδών: ακουστική κλασσική
κιθάρα 7 χορδών η λεγόμενη ρώσικη,
μαντολίνο Μιλάνο,
[στα ιταλικά το pandora γίνεται mandola=αμύγδαλο οπότε και η μικρή μάντολα λέγεται μαντολίνο]
μαντοτσέλο Μιλάνο,
Ρώσικο τρίχορδο μπαλαλάικα,
μπάντζο
γιουκαλίλι
ηλεκτρική κιθάρα
ηλεκτρική ακουστική κιθάρα
ηλεκτρική κλασσική κιθάρα
ηλεκτρική μπάσο κιθάρα
ηλεκτρικό μαντολίνο

Λαούτο ούτι λύρες Πόντου, Κρήτης, Πόλης, βιολί ,κανονάκι

μαντολίνο ταμπουράς τρίχορδος, ταμπουράς επτάχορδος σάζι, τζουράδες, μπουζούκι, κιθάρα, όλα  τα έγχορδα στην υπηρεσία της λαϊκής δημοτικής  μουσικής μας παράδοσης.

Η οικογένεια Ταμπουρά δηλαδή:
Ταμπουράς τρίχορδος,
Ταμπουράς επτάχορδος σάζι,
ταμπουράς τζουράς [τζουράς=μικρός]τρίχορδος: με τρία ζεύγη χορδών
Μπουζούκι τρίχορδρο-3χ2-,
Μπαγλαμάς τρίχορδος-3χ2-,
Μπουζούκι Ιρλανδίας τρίχορδο -3χ2-,
Μπουζούκι τετράχορδο 4χ2-,
Ινδικό επτάχορδο μπουζούκι Σιτάρ-παράφραση του κιθάρα cithar από Ελληνιστική ή Ρωμαική εποχή-.

Σαμβύκη ή λαουτόσχημη λύρα σύγχρονη, χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα 

Τρίχοδρη εκδοχή λαουτόσχημης λύρας που χρησιμοποιείται σήμερα ακόμη στην Ινδονησία, την Κίνα, την Ιαπωνία, σαν μορφή λύρας.Σε εμάς είναι γνωστή σαν τρίχορδη κρητική, ποντιακή, θρακιώτικη, πολίτικη, λύρα ενώ χωρίς δοξάρι ως βυζαντινός Ταμπουράς παράφραση της Πανδούρας ή τρίχορδο (μπουζούκι τζουράς και μπαγλαμάς) .

Η εξέλιξη της τρίχορδης κρητικής και ποντιακής λύρας σε τετράχορδη βιέλα, βιόλα, βιολί από το μουσείο  παραδοσιακών μουσικών οργάνων.Προσέξτε τη λεγόμενη λαουτόσχημη λύρα με μορφή κιθάρας. Η κιθάρα είναι εξέλιξη του λαούτου.
 Η τρύπα του ηχείου του βιολιού βιόλας βιολοντσέλου και κοντραμπάσο έχει το σύμβολο της βυζαντινής μουσικής που λέγεται Στρεπτόν ενώ της ποντιακής λύρας το σύμβολο που λέγεται Συνεχές.

Κιθάρα Μυκηναϊκής και Μινωικής εποχής: 1500π.Χ. από το παλάτι του Νέστωρα στην Πύλο.Παρατηρούμε πως έχει περίγραμμα ηχείου όμοιο της σημερινής κιθάρας σχήματος οκτώ.

Η Κιθάρα είναι όργανο που ήταν γνωστό στη Μινωική εποχή και πολύ πριν από αυτή όπως φαίνεται από  τοιχογραφία σε βασιλικό τάφο με προσφορές Κυκλαδιτών -ο λαός της θάλασσας- στον Φαραώ της Αιγύπτου

Τοιχογραφία σε βασιλικό τάφο Αιγυπτιακό του 4000π.Χ. φαίνεται Κυκλαδίτης που παίζει Κιθάρα ενώ συνοδεύει τα βασιλικά δώρα.

4000π.Χ. τοιχογραφία αιγυπτιακού βασιλικού τάφου ορχήστρα εταίρων με Σαμβύκη , Δίαυλο και Πανδούρα όργανα που δεν χρησιμοποιούνται στον Αιγυπτιακό μουσικό πολιτισμό συνδυασμένα ως μη λόγια αν όχι χυδαία η πανδούρα και ο αυλός,  πρόκειται για αναπαράσταση ορχήστρας προκατακλυσμιαίου κυκλαδικού πολιτισμού σκανδαλιστικού  γεγονότος για την Αιγυπτιακή κοινωνία και που ωστόσο ελκύει τους άρχοντες της Αιγύπτου.

Από το συνδυασμό
1.κιθάρας ως το τελειότερο δείγμα ξύλινης λύρας με δύο μπράτσα και ηχείο και 2. πανδούρας ή λαουτόσχημης λύρας με ένα μπράτσο που ονομάστηκε τρίχορδον και πανδουρίς, ταμπουράς,

προέρχονται όλα ανεξαιρέτως τα σύγχρονα έγχορδα μουσικά όργανα με τη συμβολή μικρή ή μεγάλη και άλλων πολιτισμών και πολλών άλλων λαών.

 Ανάγλυφο κινθαρωδού αρχαϊκής εποχής

Κινθάρα - Βάρβιτος κίνθαρις

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΕΣ ΚΙΝΘΑΡΑΣ

Λύραυλος www.lyravlos.gr

Αναστάσιος www.luthieros.com

TAINIA EΠΙΔΕΙΞΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΚΙΝΘΑΡΑΣ