Πρόλογος
Όπως έλεγε ο Γκρόπιους-Walter Gropius- ο ιδρυτής της διάσημης σχολής Μπαουχάουζ της Βαϊμάρης στη Γερμανία του 1920,
"Μια σχολή τεχνών έχει δύο σημαντικές υποχρεώσεις:
Πρώτη: να κάνει στους σπουδαστές της απόλυτα συνειδητό τον αιώνα στον οποίο ζουν.
Δεύτερη: να τους εκπαιδεύσει έτσι ώστε να μετατρέψουν τη φυσική τους ευφυΐα και τη γνώση που αποκτούν, σε τρόπους πρακτικής έκφρασης μέσα από θεμελιώδης μορφές, που θα εκφράζουν απευθείας αυτή τη συνειδητοποίηση."
Τότε λοιπόν -γύρω στο 1920- έκαναν μια σοβαρή προσπάθεια για να διακρίνουν τι μπορεί και πρέπει, και τι δεν μπορεί και δεν πρέπει να διδάσκεται.
Στην αρχή υπήρχε η προκαταρκτική διδασκαλία: σπουδή του υλικού και βασικά στοιχεία του.
Έπειτα η σπουδή του χώρου του χρώματος και της σύνθεσης.
Μετά η σπουδή της δομής και της παράστασης , η σπουδή των υλικών, η γνώση των εργαλείων και η μελέτη της φύσης, έτσι αναμιγνύονταν η τέχνη και η τεχνική κατά τη διάρκεια της μόρφωσης.
Οι αρχές που διαμορφώθηκαν γύρω από το τρόπο διδασκαλίας διαγράφουν τον τύπο του μαθήματος που έγινε αργότερα ευρύτερα γνωστό σαν «Βασικό σχέδιο».
Με βάση το Βασικό Σχέδιο γίνεται κανείς ικανός να συλλαμβάνει την ποιότητα και τις δυνατότητες κάθε υλικού και μεθόδου, αλλά και τους βασικούς νόμους της σύνθεσης απομονώνοντας συνήθως βασικές έννοιες από το λεξιλόγιο της τέχνης, που γίνονται αντικείμενο μελέτης στη πράξη μέσω πειραματισμών και συγκεκριμένων ασκήσεων.
Φιλοδοξεί έτσι να καταφέρει να ασκήσει την εφευρετικότητα και τη φαντασία του σπουδαστή στην αντιμετώπιση προβλημάτων μέσα από τα πρωταρχικά στοιχεία της καλλιτεχνικής έκφρασης .
Αμφισβήτησε έτσι ευθέως τη διδαχή των καθώς πρέπει συγκεκριμένων ακαδημαϊκών λύσεων που περιέβαλαν ως αδιάσπαστα πρότυπα τις καλές τέχνες και ιδιαιτέρως την αρχιτεκτονική για πολλούς αιώνες.
Έτσι φτάσαμε από την δέσμευση των ορθών προτύπων στην αποδέσμευση και στην ελευθερία στις τέχνες και μάλιστα στην απόλυτη αποδέσμευση τους από κανόνες και όρια με τα καλά και τα κακά της αυτό που εν ολίγοις καλείται και ασυδοσία.
Εισαγωγή
Από τις αρχές του αιώνα μας έχουν γίνει σοβαρές βασικές αλλαγές στις οπτικές και πλαστικές τέχνες κάτι που κάνει αναγκαία την αναθεώρηση και τις προεκτάσεις ως προς την επιρροή τους στη μόρφωση των σημερινών καλλιτεχνών.
Αυτή η επιρροή είναι σημαντική και φαίνεται να διαχέεται στη ζωγραφική τη γλυπτική την αρχιτεκτονική τη γραφιστική το σχέδιο μόδας και το βιομηχανικό σχέδιο και μέσω αυτών παντού στη τέχνη κάθε μορφής.
Πέντε παράγοντες φαίνεται να κυριαρχούν γύρω από τις μεταβολές που έχουν επέλθει στις ιδέες οι οποίες επηρεάζουν αναπόφευκτα τη δημιουργική δραστηριότητα και συνεπώς την εκπαίδευση.
Α.Η απόρριψη των συμβατικοτήτων, η αποδοχή της προσωπικής εμπειρίας που προέρχεται από τη δράση και το πειραματισμό μπορεί να θεωρηθεί γνήσια και έγκυρη ατομική έκφραση των δημιουργών.-ατομική ελευθερία έκφρασης άνευ ορίων-
Β. Οι πληροφορίες από την εμπειρία της χρήσης της μορφής: φυσικής, τυπικής λειτουργικής, και χωρικής, είναι σημαντικότερες από τη γνώση των ορατών φαινομένων της φύσης -υποκειμενισμός-
Γ. Ότι η οπτική τέχνη εξαρτάται από σωστά δομημένα έργα που στηρίζονται και διέπονται από τη γνώση των οπτικών φαινομένων και νόμων κι όχι τόσο από τη φιλολογία που απλά συμπληρώνει εξηγώντας αν και όποτε είναι θεμιτό.
Δ. Ότι οι προσωπικές προτιμήσεις και προτάσεις αποτελούν αποφάσεις μιας ολικής προσωπικότητας η οποία τις δημιουργεί και τις προτείνει σαν αληθινά ατομική έκφραση.-ολική άποψη πρόταση-
Ε. Ότι η τέχνη είναι υποκειμενική είναι δυναμική και κριτική, κι όχι πειθήνια και στατική.
Το σχέδιο στην απλούστερη φόρμα του:
ΣΗΜΕΙΟ, ΓΡΑΜΜΗ, ΕΠΙΠΕΔΟ
Απλό στη τέχνη σημαίνει το χωρίς μπέρδεμα, το ξεκάθαρο, το διευκρινισμένο ή ίσως απέριττο δηλαδή μειωμένο στις ελάχιστες δυνατές επεμβάσεις τόσο που να μη μπορείς να προσθέσεις ή να αφαιρέσεις κάτι χωρίς να χάσεις την ισορροπία της σύνθεσης.
Στην αρχή ο δημιουργός έρχεται αντιμέτωπος με μια λευκή κόλλα χαρτιού και το μολύβι ή ένα λευκό μουσαμά και το πινέλο, στη συνέχεια υπάρχει ο νους, η διανόηση μας η επιθυμία μας να δημιουργήσουμε κάτι.
1.ΣΗΜΕΙΟ
Η απλούστερη μονάδα που δηλώνει θέση και ενεργοποιεί το περιβάλλοντα χώρο με τις δυνητικές δυνάμεις διεύρυνσης και σμίκρυνσης που εμπεριέχει.
Αρκεί να αγγίξει κανείς το χαρτί με το μολύβι ή το μουσαμά με το πινέλο για να αφήσει ένα ελάχιστο ίχνος μιας ελάχιστης ενέργειας.
Η ελάχιστη αυτή ενέργεια διαφοροποιείται με βάση το που βρίσκεται το σημείο.
α. Στο ορατό κέντρο αποκτά μια ισορροπία- βρίσκεται ελάχιστα πιο πάνω από το γεωμετρικό κέντρο-
β. Στο γεωμετρικό κέντρο που προκύπτει στο σημείο συνάντησης των διαγώνιων του κάδρου αποκτά μια βαρύτητα χάνει την ισορροπία και αποκτά μια κινητικότητα προ τα κάτω.
γ. Κάτω από το γεωμετρικό κέντρο φαίνεται να πέφτει ασταθές
δ. Πάνω από το οπτικό κέντρο γίνεται και πάλι ασταθές φαίνεται να αιωρείται.
ε. όταν εισάγονται δύο σημεία η θέση γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη το κάθε σημείο κρατιέται σε ένταση απο τις δυνάμεις των τεσσάρων γωνιών και του άλλου σημείου.
ζ. η ισορροπία τότε επιτυγχάνεται με τη τοποθέτηση των σημείων σε σχέση με αόρατη γεωμετρία του πλαισίου αλλά και τη γεωμετρία που συσχετίζει γωνίες πλαισίου και σημεία.
Μικρό σημείο χάνεται στο βάθος μεγαλύτερο έρχεται προς το μέρος του θεατή.
Σύνολο σημείων συναθροιζόμενα δημιουργούν ένταση με το πύκνωμα και τη σύνδεση τους ενώ ατονία με το αραίωμα τους και την αποσύνδεση τους.
Πολλά σημεία μαζί τείνουν να αποτελέσουν σχήμα ή ακόμη περαιτέρω επιφάνεια.
Σύνθεση είναι επιφάνεια και χώρος
Χώρος είναι το διάστημα μεταξύ των επιφανειών, και τα δύο: επιφάνεια και χώρος, αποτελούν μια σύνθεση σε μια από τις μορφές βάσης.
Ο όρος σύνθεση δεν περιορίζεται με κανένα τρόπο στις πλαστικές τέχνες, μπορεί να σημαίνει την τέχνη του να συναρμολογείς, τη διαμόρφωση, τη κατασκευή, το σχηματισμό μιας σύνθετης λέξης από άλλες λέξεις, τη σύνταξη προτάσεων, τη τέχνη του να συνθέτεις μουσική, ένα γραπτό, αλλά και τη ρύθμιση ενός είδους, τη διευθέτηση των μερών ενός πίνακα, την ανάμιξη πραγμάτων και πολλά άλλα.
Προφανώς στη τέχνη τα διάφορα είδη σύνθεσης όπως και παντού στη φύση χωρίζονται σε συμμετρικά και ασύμμετρα.
Συμμετρία και ασυμμετρία
Είναι βασικά αντίθετες και εξίσου ικανοποιητικές προσεγγίσεις στο σχέδιο και γενικότερα τη σύνθεση, εξαρτώμενες από το σκοπό.
Η συμμετρία είναι ισορροπημένη, στατική, σταθερή και για τούτο εκφράζει έννοιες όπως μεγαλοπρέπεια διαχρονικότητα πάθος σεμνότητα ιεροπρέπεια πνευματικότητα.
Μια επιφάνεια βρίσκεται σε συμμετρική ισορροπία εάν τα μέρη που βρίσκονται σε αντικρινές θέσεις το ένα στο άλλο σε σχέση και με το κατακόρυφο άξονα ανταποκρίνονται στο μέγεθος το σχήμα τη θέση και γενικότερα στα χαρακτηριστικά όπως ανταποκρίνεται μια ανάστροφη εικόνα σε καθρέπτη, ένα είδωλο στο αντικείμενο που αντικατοπτρίζεται.
Η ασυμμετρία: είναι δυναμική, κινητική, ρυθμική και θεωρείται η βάση της μορφής των περισσότερων ειδών φυτών και ζώων, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει όμως το γεγονός ότι είναι πιο δύσκολο να τακτοποιήσει κανείς τέσσερα κομμάτια λουλουδιών σε ένα βάζο παρά πέντε. Η ισορροπία απαιτεί περισσότερο κόπο ενέργεια προσοχή για να επιτευχθεί.
Η ασυμμετρική ισορροπία έχει και αυτή ισορροπία φτιάχνονται αντισταθμίσματα από πλήθος μικρότερα σε αντιδιαστολή ενός μεγάλου μεγέθους αντικρινού αλλά δεν αρκεί αυτό μόνο απαιτείται και να μην υπάρχει νοητός άξονας που να μοιράζει μια κατοπτρική εικόνα. Στην ουσία διασπάμε τη συμμετρία φροντίζοντας οι άξονες να ισορροπούν αντίστοιχες ποσότητες ώστε και ισορροπία να υπάρχει, και να μην είναι συμμετρία.
Αυτή η ισορροπία γίνεται με ελεύθερη, σχεδόν ενστικτώδη, διευθέτηση των συνθετικών στοιχείων μιας εικόνας.
Η ισορροπία στη σύνθεση βασίζεται στο ζύγιασμα ορισμένων ποσοτήτων έναντι άλλων. Το ζύγισμα αυτό επιτυγχάνεται με ένα συνδυασμό από τους παρακάτω παράγοντες:
α.το μέγεθος κάποιων ποσοτήτων σε σχέση με τις αντικρινές τους
β.την απόσταση μεταξύ των αντικρινών ποσοτήτων
γ.απο τη τονική αξία ορισμένων ποσοτήτων σε σχέση με τις αντικρινές τους.
2.ΓΡΑΜΜΗ
Η γραμμή είναι το ίχνος του κινούμενου σημείου που γεννήθηκε από τη κίνηση του σημείου προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Στη περίπτωση αυτή έχουμε ένα πρώτο βήμα από το στατικό στο δυναμικό. Η γραμμή θεωρείται η μεγαλύτερη αντίθεση σε σχέση με το πρωταρχικό στοιχείο του σχεδίου και της ζωγραφικής δηλαδή το σημείο.
Μια γραμμή μπορεί να εννοηθεί σαν μια αλυσίδα ιχνών-σημείων που είναι ενωμένα μαζί, δείχνει θέση κατεύθυνση και έχει ορισμένη ενέργεια που καθορίζει τη πορεία της διαχέεται κατά μήκος της και επιτείνεται στα δύο άκρα της.
Με αυτό το τρόπο η γραμμή μπορεί να εκφράσει συναισθήματα:
Παραδείγματα:
Μια παχιά γραμμή σχετίζεται με τολμηρότητα.
Μια ίσια σχετίζεται με δύναμη και σταθερότητα.
Μια τεθλασμένη σχετίζεται με έξαψη.
Μια επανάληψη παράλληλων γραμμών σχετίζεται με το ρυθμό -απ’ την εναλλαγή κενού γεμάτου-ειδικά αν τα διαστήματα είναι εξελισσόμενα από μικρά σε μεγαλύτερα.
Είδη γραμμής
Η οριζόντια γραμμή η οποία υποβάλλει το συναίσθημα της ηρεμίας γιατί λειτουργεί συνειρμικά σε σχέση με τον ορίζοντα την επίπεδη επιφάνεια: ήρεμης θάλασσας, πεδιάδας, δαπέδου, κρεβατιού, τραπεζιού κλπ.
Η κατακόρυφη γραμμή εκφράζει μια δύναμη και μια ένταση ελκτική υπεροχής είναι μια δυναμική ισορροπία, αντίστοιχης ενός ανθρώπου που στέκεται όρθιος ήρεμος, αλλά και επιβλητικός μαζί.
Η διαγώνια που σχηματίζεται υπό γωνία σε σχέση και με οριζόντια και με κατακόρυφη έχοντας γι’ αυτό κλίση και προς τις δύο. Εισάγει συναισθήματα ισχυρής κατεύθυνσης παρόρμηση δυναμισμού έντονη αστάθεια. Είναι μια γραμμή ενεργητική, που μας θυμίζει κάτι που έχει γύρει, και τείνει να πέσει.
Η καμπύλη γραμμή δίνει μια αίσθηση διαφορετική ρυθμού δυναμισμού κίνησης ευελιξίας ευλυγισίας συνέχειας.
Η τεθλασμένη γραμμή δίνει συναισθήματα μικτά αναλόγως αν είναι σύνολο διαγώνιων ή οριζόντιων ή και κατακόρυφων κάθε μίξη έχει ιδιαίτερη μίξη των συστατικών της. Είναι αντίστοιχα της καμπύλης εκτός απ’ την ευλυγισία βγάζοντας μια περίεργη ένταση επικινδυνότητας λόγω των αιχμηρών γωνιών.
Η διακεκομμένη γραμμή δίνει μια αίσθηση ιδιαίτερα ρυθμική λόγω της εναλλαγής κενού γεμάτου.
Σχήμα και φόρμα
Η φόρμα έχει τρεις διαστάσεις: μήκος πλάτος βάθος έχει επίσης υφή και τόνο, και μπορεί να δημιουργήσει μια αυταπάτη στερεότητας και τρισδιάστατης οντότητας πχ μια σφαίρα.
Το σχήμα έχει δυο διαστάσεις μήκος και πλάτος και πρόκειται για καθαρή επιφάνεια που δεν έχει υφή λεπτομέρεια επιφάνειας
Πχ ένας επίπεδος δίσκος
Τρισδιάστατο έργο: μας δίνει εικόνα και πραγματικότητα φόρμας
Πχ το γλυπτό και το ανάγλυφο
Έργο με δύο διαστάσεις μπορεί να δημιουργήσει μόνο αυταπάτη της φόρμας , τούτο αφήνει να εννοηθεί ότι το σχήμα είναι η φτωχή αφήγηση της φόρμας.
Η γοητεία του σχήματος έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες, από τους Έλληνες αγγειογράφους ως τους σχεδιαστές του οπτικού σχεδίου που είναι γνωστό σαν οπτική τέχνη –οp art ή optical art-.
Το σημείο και η γραμμή υπάρχουν σαν στοιχεία στο σχέδιο, όμως αν η γραμμή έρθει σε επαφή με αυτή την ίδια τότε εσωκλείει μια επιφάνεια ή σχήμα που είναι το τρίτο βασικό στοιχείο το σχήμα.
Μιλώντας για το σχήμα, ένας καλλιτέχνης συνήθως αναφέρεται στο περίγραμμα, ιδίως αν περιγράφει ένα επίπεδο ή δυσδιάστατο αντικείμενο ή επιφάνεια, είναι ένας ποσοτικός όρος αρκετά διαφορετικός από το σχήμα και χρησιμοποιείται πάντα για να περιγράφει αντικείμενο δύο διαστάσεων.
Η μάζα από την άλλη μεριά χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα δυσδιάστατο ή τρισδιάστατο αντικείμενο υποκείμενο στη μελέτη του βασικού σχεδίου με την έννοια της οντότητας και του εκτοπίσματος της σε ποσότητα, είναι το πρόβλημα του χειρισμού , τοποθέτησης και αντιπαραβολής των σχημάτων γραμμών και σημείων.
Ο καλλιτέχνης ξοδεύει μα ζωή με τέτοια στοιχεία εξιδανικευμένα φυσικά, με την επιθυμία να εκφράσει το νόημα και το μήνυμα του διαμέσου της ερμηνείας αυτών των στοιχείων.
Μεγάλη έμφαση επίσης θα πρέπει να δώσουμε στη σπουδαιότητα της μελέτης των αρνητικών και θετικών σχημάτων.
Θετικό σχήμα το γεμάτο σχήμα αρνητικό το κενό μέσα σε ένα γεμάτο.
Αρνητικά σχήματα ή επιφάνειες παίζουν ζωτικό ρόλο και είναι στη πραγματικότητα πιο σπουδαίες από τις θετικές αφού η ένταση δια της επιφάνειας περιβάλει το κενό σχήμα και το κάνει να φαίνεται σαν ζωτική έλλειψη σαν κομμάτι που λείπει.
Καλό σχήμα λέμε τώρα το σχήμα που εκφράζει πιο πολύ τα νοήματα και το μήνυμα μας είναι εκείνο που θα πρέπει να αναζητήσουμε, θα πρέπει να διαθέτει απλότητα πληρότητα -αρχή μέση και τέλος- νόημα, έμφαση, ισορροπία και ρυθμό.
Αναλογία του χώρου
Ώς τώρα ασχοληθήκαμε μόνο με τα ατομικά σημεία και τις δυνάμεις που παρουσιάζονται στην αλληλο-συσχέτιση των μονάδων αυτών .
Όταν ένα οποιοδήποτε σημείο τοποθετηθεί πάνω σε ένα ορθογώνιο χαρτί ή μουσαμά γεννιόνται καινούριες δυνάμεις δηλαδή ενέργειες που λειτουργούν μεταξύ του σημείου και στις περιεχόμενες πλευρές και γωνίες του ορθογωνίου.
Ο τρόπος με τον οποίο διαιρείται η επιφάνεια του πίνακα είναι ένα σπουδαίο θέμα επειδή αυτές είναι στην ουσία οι αναλογίες που κάνουν τη πρώτη ισχυρή εντύπωση στο μάτι,
Το θέμα της αναλογίας υπήρξε πολύ σημαντικό για τους καλλιτέχνες σε ορισμένες περιόδους στην ιστορία της ζωγραφικής ιδιαίτερα και γενικότερα όμως.
Λόγου χάρη: η κλασσική εποχή της αρχαίας Ελλάδας και η μεταλαμπάδευση των αρχών της κλασσικής εποχής η Αναγέννηση 17ος αιώνας, όπου χρησιμοποίησαν γεωμετρικά συστήματα για την καθιέρωση αρμονικών διαιρέσεων της επιφάνειας του πίνακα και ακόμη του προσδιορισμού των αναλογιών της επιφάνειας του πίνακα .
Σε κάθε καλλιτεχνική σύνθεση , το πρώτο μας πρόβλημα είναι να βρούμε ένα ή περισσότερα σημεία μία ή περισσότερες διαιρέσεις ή μέρη του χώρου που μας δίνεται.
Η τοποθέτηση τέτοιων σημείων πρέπει να είναι καλλιτεχνικά σωστή ψαγμένη με μαεστρία.
Ας πάρουμε ένα ιδιαίτερο χώρο ένα πίνακα τον οποίο θα διαιρέσουμε σε δύο μέρη με μια κάθετη γραμμή, η γραμμή αυτή θα αποτελέσει τον άξονα πάνω στον οποίο θα εγκατασταθούν αργότερα ταπιο σπουδαία στοιχεία του πίνακα.
Αν φέρουμε μια κάθετη γραμμή στο μέσο του χώρου θα έχουμε ένα απόλυτα ισορροπημένο μοίρασμα τόσο που καταντάει ανιαρό λόγω της έλλειψης δυναμικής και κίνησης που ελκύει το ενδιαφέρον του θεατή.
Επομένως η σύνθεση μας γίνεται λιγότερο ενδιαφέρουσα.
Αν τώρα μεταθέσουμε τη γραμμή αυτή προς τη μία πλευρά του πίνακα, η διαφορά που προκύπτει είναι σημαντική αποκτά μια μεγάλη δυναμική και κίνηση έντονη προς μια πλευρά του πίνακα αποκτά έντονο ενδιαφέρον αλλά και έντονη ανισορροπία εντέλει η αίσθηση είναι υπερβολική και για τούτο δυσαρμονική.
Για να πετύχουμε μια έκκεντρη τοποθέτηση χωρίς υπερβολές θα πρέπει να ξεφεύγει από το κέντρο αλλά όχι πάρα πολύ το πόσο πολύ έχει ερευνηθεί με πολύ ενδιαφέρον και έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει ένα σημείο που όλοι σχεδόν το θεωρούν ιδανικό είναι το σημείο που όρισε ο Πυθαγόρας ως χρυσή τομή και βρήκε τη γεωμετρική σχέση που η φύση επαναλαμβάνει σε όλες της τις δημιουργίες φυτά και ζώα και όχι μόνο αλλά και στις αρμονίες των ήχων και γενικότερα.
Όπως με οτιδήποτε ανακάλυψαν στα γραπτά που έκλεψαν αφού σφαγίασαν τους κατόχους τους άραβες κυρίως αλλά και βυζαντινούς, κατά τις σταυροφορίες τους οι άνθρωποι του μεσαίωνα που «αναγεννήθηκαν» μέσω του Ελληνικού πνεύματος έτσι και δω η αρχαία γνώση (που εφαρμόζεται σε γλυπτά αρχιτεκτονήματα ζωγραφικά και κάθε λογής έργο από την Ελληνική στη Ρωμαϊκή και μετά σε όλο το τότε γνωστό κόσμο )έρχεται να το καπηλευτεί ο συρφετός ορίζοντας το Βιτρούβιο τον άνθρωπο που το εξήγησε αναλύοντας το και εφαρμόζοντας το κάνοντας το μόδα στην αρχιτεκτονική και ζωγραφική αυτό που όλοι οι προκάτοχοι του πνεύματος εφάρμοζαν με μεγάλη συνέπεια και μαθηματική ακρίβεια.
Ετσι το γνωρίζουμε ως νόμο της χρυσής τομής του …Βιτρούβιου.
Στο Βιτρούβιο χρωστάμε πολλά για τη γνώση του νόμου της χρυσής τομής αλλά όχι τον ίδιο το νόμο που τον χρωστάμε στο Πυθαγόρα.
Οπωσδήποτε χρωστάμε την ενσυνείδητη καθολική χρησιμοποίηση του σε βαθμό που δημιουργήθηκε ειδικός διαβήτης που χρησιμοποιούσε κάθε πρωτομάστορας ζωγραφικής ή αρχιτεκτονικής σχολής με ευλαβική προσοχή.
Είναι ο λεγόμενος και χρυσός διαβήτης που αποτελεί και το σύμβολο του βραβείου σχεδιασμού του Ιταλικού συλλόγου Βιομηχανικών σχεδιαστών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου